Meine Meinung zum aktuellen Streit zwischen dem patriotischen und dem sozialistischen Lager in Griechenland anlässlich der 2021 bevorstehenden Zweihundert-Jahr-Feier der griechischen Revolution.
Παρακολουθώντας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την αντιπαράθεση που ξεκίνησε από τις δημοσιεύσεις της Επιτροπής Greece2021, παρατήρησα το ξύπνημα μιας παλιάς "διαμάχης" ανάμεσα σε δυο ρεύματα (ένα μάλιστα πανευρωπαϊκό φαινόμενο): ενός πατριωτικού/επαναστατικού ρεύματος και ενός διεθνιστικού/ειρηνιστικού, παρόλο που δεν είναι εύκολο να τα ταξινομήσω. Όμοια ρεύματα φαίνεται να παρουσιάστηκαν στην Ευρώπη γύρω στο 1813 δίνοντας γέννηση στα ευρωπαικά εθνικά κράτη αλλά και εκατό χρόνια μετά, το 1913, στην παραμονή του 1.Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ίδιες δυνάμεις, με τα δικά τους επιχειρήματα η καθεμιά, αντιπαρατίθονται σήμερα και πάλι με την ευκαιρία των εορτασμών εκείνης της ίδιας σημαντικότατης εποχής στην ιστορία της Ευρώπης ώστε να αισθάνθώ την ανάγκη να διηγηθώ κάτι που μου έτυχε να μάθω πριν δυο χρόνια, ακριβώς στην επέτειο του τέλους του 1.ΠΠ και που πιστεύω έχει ένα πολύ σημαντικό μήνυμα για μας σήμερα.
Το 1913 εορτάστηκαν στην γενέτειρα μου, το Breslau της Σιλεσίας, τα 100 χρόνια από την νίκη επι του Ναπολέοντα στην Λειψία το 1813, μια φοβερή μάχη στην οποία σκοτώθηκαν χιλιάδες αγωνιστές από πολλές χώρες, αντετιθέμενοι στα επεκτατικά σχέδια του Ναπολέοντα. Ήταν η „Μάχη των λαών“. Στους „απελευθερωτικούς“ αυτούς πολέμους του 1813 που σήμαναν το τέλος του Ναπολέοντα, έπαιξε σημαντικό ρόλο μια ομιλία που έβγαλε ο τότε πρώσος βασιλιάς Friedrich Wilhelm III στο Βρότσλαβ, που έμεινε γνωστή ως „Στον λαό μου“. Σ'αυτόν, ο βασιλιάς ζητούσε από όλους τους λαούς της τότε Γερμανίας -που συνέδεε μια κοινή πολιτιστική κληρονομιά, γλώσσα, ιστορία αλλά ήταν χωρισμένοι σε κρατήδια- να ενωθούν. Όντως, ο λόγος αυτός συνένωσε όλους τους γερμανούς, ειδικότερα φοιτητές πανεπιστήμιων, καλλιτέχνες, ηθοποιούς, διανοούμενους, επιστήμονες, όλους μαζί σε ένα μεγάλο κίνημα και παρά τις απώλειες ζωών, πέτυχαν το ζητούμενο. Με την νίκη κατά του Ναπολέοντα θεμελιώθηκε η ίδρυση του γερμανικού κράτους.
Να σημειώσω οτι ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος ΙΙΙ ήταν ο ίδιος που έδωσε στο Βερολίνο την νεοκλασική του μορφή, διορίζοντας ως κρατικούς αρχιτέκτονες έναν Σινκελ (που
αισθάνονταν στο πνευμα Ελληνας), προέδρους πανεπιστημίων έναν Αλεξάντερ φον Χούμπολντ, περίφημος φιλέλληνας, ονομαζόμενος και ως „γερμανός Αριστοτέλης“ αλλά και έναν Χέγκελ για την Φιλοσοφική Σχολή. Ήταν το πνεύμα της αναγέννησης της κλασσικής αρχαιότητας, ενδυναμωμένο με τον ευρωπαικό Διαφωτισμό και τελικά υλοποιημένο στην Γαλλική επανάσταση. Μιλούσε αυτό στις ψυχές των Ευρωπαίων για το δικαίωμα των λαών στην ελευθερία και αυτοδιάθεση. Το ίδιο πνεύμα ενέπνευσε τους Καρμπονάρους να επαναστήσουν κατά της Αυστροουγγαρικής, τους Πολωνούς κατά της Ρωσικής και τους Ελληνες και άλλους βαλκανικούς λαούς κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μην ξεχνάμε οτι πολλοί παλαίμαχοι του 1813 μάζεψαν στην Λειψία και τις άλλες γερμανικές πανεπιστημιουπόλεις τους αγωνιστές που ήρθαν αργότερα να πολεμήσουν δίπλα μας για την Ανεξαρτησία μας. Από τους φιλέλληνες Ευρωπαίους που πολέμησαν στην Ελληνική Επανάσταση, οι γερμανοί ήταν οι περισσότεροι. Μας αγαπούσαν, αισθάνονταν τους εαυτούς τους Έλληνες, έλεγαν „στην Ελλάδα οφείλουμε το πνεύμα μας, πολεμώντας γι'αυτήν, εκπληρώνουμε το χρέος μας“.
Οι παλαίμαχοι του 1813 και του 1821, κατατρεγμένοι από το „ancien régime“ του Μέτερνιχ είναι οι ίδιοι που θα επαναστατήσουν το 1848, όχι μόνο για πατριωτικούς λόγους αλλά και για κοινωνικούς, αφου το ίδιο αυτό σύστημα που κατέπνιγε τα επαναστατικά εθνικά κινήματα, κατέπνιγε και τις κοινωνικές αναταραχές λόγω της ανέχειας των λαικών στρωμάτων στις τότε απαρχές της βιομηχανικής εποχής.
Πέτυχαν όμως, το νίκησαν. Και σήμερα μπορούμε να ζούμε ευτυχισμένοι στα κράτη μας, με τον πολιτισμό μας και με κάπως καλή κοινωνική ισοτητα, να σπουδάζουμε όλοι και πάνω από όλα να είμαστε ελευθεροι με τη δημοκρατία μας. Λες και πραγματοποιήθηκαν τα οράματα των φιλελλήνων και της γαλλικής επανάστασης.
Περίπου δηλαδή. Αν σκεφτούμε ότι και πάλι φαίνεται να ξυπνούν οι τάσεις για ένα νέο είδος διεθνούς κυριαρχίας ή φαιουδαρχίας, ενώ το δικαίωμα των λαών για αυτοδιάθεση φαίνεται να ξεχνιέται. Διεθνείς ενώσεις, σαν ένας νέος Ναπολέων δίνουν διαταγές που όλες οι χώρες, ανεξαρτήτως των φυσικών και πολιτισμικών τους ιδιεταιροτήτων, πρέπει να ακολουθήσουν. Ετσι το „Ελλάδα 2021“ έρχεται στην κατάλληλη στιγμή για να ξαναθυμηθούμε αυτήν την κληρονομιά. Χρωστάμε πολλά στους αγωνιστές του τότε, και πρέπει όλοι μας να το αναγνωρίσουμε. Δεν θα ήθελα σήμερα να γιορτάζω ραμαζάνι και να φοράω μαντύλα, αφού είμαι απόγονος ελλήνων φιλοσόφων και αοιδών. Στους λάτρεις απανταχού της Ευρώπης του αρχαίου ελληνικού πνευματος, πάνω στο οποίο ιδρύθηκε η νέα όμορφη και ελεύθερη Ευρώπη μας, πληρώνω τον ταπεινό φόρο τιμής μου και την κληρονομιά τους θα την προστατεύσω για τις επόμενες γενεές, ώστε και αυτές να ζήσουν τόσο καλά όσο εγώ, και καλύτερα.
Τι αξίζει όμως η ωραία μας Ευρώπη του 2020, χωρίς Ειρήνη;
Επειδή λοιπόν οι „μάχες“ διεθνιστών και πατριωτών ξυπνάνε στις εποχές των 100, 200 ή 300 χρόνων εορτασμών, θα ήθελα να σας διηγηθώ την ιστορία ενός θεατρικού έργου που ανατέθηκε στον Gerhart Hauptmann για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την „μάχη του 1813“ στο Βρότσλαβ.
Ο θεατρικός συγγραφέας που ενα χρόνο πριν, το 1912, κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας για τον κοινωνικό χαρακτήρα του έργου του, κατάγονταν από την Σιλεσία και στο Βερολίνο ήταν ένας από τους πιο διάσημους θεατρανθρώπους. Να σημειώσω οτι παρά τον πατριωτικό χαρακτήρα του έργου του, συνεργάζονταν τέλεια στην θεατρική σκηνη του Βερολίνου, με τα μεγάλα πνεύματα ως επι το πλείστον εβραικής καταγωγής που τότε εργάζονταν εκεί, όπως ο μεγάλος σκηνοθέτης Max Reinhardt, ο ιμπρεσάριος Otto Brahm ή ο κριτικός τέχνης Alfred Kerr. Ολοι αυτοί ανέδειξαν τον Γκέρχαρντ Χάουπτμαν, όπως και όλους τους άλλους σήμερα διάσημους γερμανούς συγγραφείς όπως τον Βέντεκιντ, Τόμας Μαν ή Στέφαν Τσφαϊγκ.
Γιατι το γράφω αυτό; Πάντα και σε κάθε εποχή, εποικοδομητικό έργο για τον πολιτισμό μιας χώρας δίνουν όχι μόνο οι "καθαρόαιμοι" πολίτες της, αλλά και άλλοι που ανήκουν μεν σε άλλες εθνικότητες αλλά ταυτίζονται με τον πολιτισμό του λαού αυτου. Και ναι, θα απαντήσω σε όσους σήμερα ακόμα και στη Γερμανία αμφισβητούν αν υπάρχει ένας „οδηγός πολιτισμός“ κάθε χώρας: ναι υπάρχει, και είναι συνδεδεμένος με την ιστορία της γής. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε την πολιτισμική μας κληρονομιά και έχουμε υποχρέωση να την διατηρήσουμε. Ετσι και τότε λοιπόν, αυτοί οι συγκεκριμένοι Γερμανοί, που για κάποιους δεν ήταν „γερμανοί“, προσέθεσαν υπέροχες ψηφίδες στο „μωσαικό“ των επιστημών και τεχνών της Γερμανίας που ξέρουμε και θαυμάζουμε σήμερα.
Εκείνη την Ανοιξη του 1913, ο Γουλιέλμος ΙΙ της Πρωσίας, ο ίδιος που θα ξεκινούσε έναν χρόνο μετά τον τρομερό παγκόσμιο πόλεμο με αφορμή μια δολοφονία του αυστριακού πρίγκιπα από σέρβους εθνικιστές, ανάθεσε στον Χάουπτμαν -αδιαφορώντας για τις σοσιαλιστικές του τάσεις- και στον Μαξ Ραϊνχαρντ -παρά τις εβραικές του ρίζες- το γράψιμο και την παράσταση του „Πανηγυρικού σε γερμανικούς στίχους“("Ferstspiel in deutschen Reimen"), μιμώμενος τους αρχαίους Πανηγυρικούς. Η παράσταση θα γίνονταν στην χτισμένη για το σκοπό αυτό „Αιθουσα της Εκατονταετηρίδας“ πάλι σχεδιασμένη από εναν μοντερνιστή σοσιαλιστή αρχιτέκτονα, τον Μαξ Μπέργκ, σήμερα "UNESCO μνημείο παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς". Και τώρα το σημαντικότερο: ο σοσιαλιστής Μπεργκ ήταν, ως αυθεντικό παιδί πρωσικής παιδείας, θαυμαστής της ελληνικής κουλτούρας. Σχεδιάζοντας την τεράστια αίθουσα, εμπνεύστηκε ολοφάνερα από την Αγιά Σοφία, ενώ κατι προσχέδια του, δείχνουν οτι ήθελε στον ναό αυτό του πολιτισμού ένα τεράστιο άγαλμα της Αθηνάς, της θεάς της Σοφίας και του… σοφού πολέμου. Επίσης, ο εβραίος Μαξ Ραϊνχαρντ ήταν μεγάλος θαυμαστής του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Περίφημες οι σκηνοθεσίες του της Αντιγόνης και του Οιδίποδα, ενώ το μεγάλο του όνειρο να αναγεννήσει ένα θέατρο βασισμένο στις τελετουργίες των αρχαίων μυστηρίων με την συμμετοχή χιλιάδων τόσο ακροατών όσο και ηθοποιών, τελικά θα πραγματοποιηθεί το 1920 με την ίδρυση του Φεστιβαλ του Σαλτσμπουργκ, το πιο διάσημο σήμερα φεστιβάλ στον κόσμο, στην γενέτειρα του Μότσαρτ.
Ελπίζω να γίνεται κατανοητό λοιπόν το τι συνέβη εκείνο το 1913. Ενας συντηρητικότατος Καϊζερ (ας πούμε ο Νεοδημοκρατης πρωθυπουργός) αναδίδει την καλλιτεχνική διεύθυνση των εορτασμών για τα 100 χρόνια της μέγιστης εθνικής εορτής για τους Πρώσσους, σε σοσιαλιστές (ας πούμε την αριστερή κυρια Αγγελοπούλου). Τι κοινό έχουν όλοι τους, σοσιαλιστές και πατριώτες; Τον θαυμασμό για το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Κάτω απο την σοφή εμπνευση των Μουσών συνενώνονται πάντα οι άνθρωποι, και συνεργαζόμενοι, εξυπηρετούν ένα υψηλότερο πνεύμα, που δεν είναι ούτε πατριωτικό ούτε διεθνιστικό. Είναι το αθάνατο πνεύμα της Σοφίας και της Ελευθερίας, το ίδιο για το οποίο πολέμησαν οι αγωνιστές μας πριν 200 χρόνια. Πιστεύω λοιπόν ότι και ο Καϊζερ που ξεπέρασε τον εαυτό του αναθέτοντας το έργο σε προοδευτικά πνευματα, αλλά και οι σοσιαλιστές αυτοί που έγραψαν εναν Πανηγηρικό για ένα πατριωτικό θέμα, ξεπέρασαν τον εαυτό τους, και οι δυο ευεργέτησαν το πνευμα της επανάστασης. Οι επαναστάτες του 1813 σίγουρα χαίρονταν στους τάφους τους, αφού τα παιδιά τους μετά 100 χρόνια ειρηνικά γιόρταζαν τη μνήμη τους.
Θέλω να παραθέσω ένα μόνο μικρό απόσπασμα από το θεατρικό εκείνο κείμενο του νομπελίστα Χάουπτμαν, το τελευταίο απόσπασμα από τον μονόλογο της Αθηνάς Παλλάδας ενώ απευθύνεται στον γερμανικό λαό, προσπαθώντας να τους ενώσει (δική μου μετάφραση).
„Ω, τι πλήθος βλέπω να ανεβαίνει τις σκάλες προς εμέ:
πόσο φιλικά μου κυματίζουν τα πανό και τις σημαίες τους
που τόσο καλά γνωρίζω από παλιά στις λειτουργείες των ναών μου.
Ανεβείτε! Ανεβείτε! Αισθάνομαι λες και μόλις τώρα έγινα
Θεά! Και λες και η Όλυμπια Λάμψη ήταν
απλά ένα κενό, ακόμα μια νύχτα.
Εκεί που εγώ βρίσκομαι και εσείς συρρέετε, εκεί είναι το Φως:
Εμείς, ποτέ χωρισμένοι, πάντα ενωμένοι, δεν ξέρουμε τίποτα
για πολέμους. Και έτσι ας εγκατασταθεί η Ειρήνη ανάμεσά μας!
Όχι εκεί, όχι εδώ και όχι κάπου να την περιβάλλουμε με το σώμα μας
σαν ένας ιερός λόχος που προστατεύει κάποιον κυβερνήτη.
Οχι! Οι ψυχές μας γίνονται ένα με την ψυχή της!
Δεν μας χωρίζουν πια γλώσσες, ουτε ποτάμια και ωκεανοί.
Δεν χωρίζουν θεοί ούτε εκείνος ο άγνωστος Θεός
όσους κλείνουν την σωτηρία των ανθρώπων στις καρδιές τους.
Αυτό που χωρίζει είναι το λάθος, το λάθος που μόνο αυτό το μίσος
απελευθερώνει, είναι η άγνοια, είναι η γυμνή ανάγκη
της πείνας! Όχι ο,τι Θείο στον άνθρωπο ζει.
Διοτι αυτό το θείο είναι ο Έρωτας! Ο Έρωτας είναι
ο δημιουργός, ο γενητής! Όλα όσα ζουν εδώ
είναι Έρωτας, έγιναν από τον Έρωτα, δημιουργούν μέσα από αυτόν
και τον παράγουν εκ νέου. Και ο Έρωτας γενά πάλι νέον τον κόσμο!“
Και καταλήγει:
„Ακουλουθήστε με στην νύχτα Αγάπης στον ναό της Ελλάδας*
στο θαύμα εκείνο, που άπταιστα ο Λόγος μου
σε σας το πιο Άγιο ονομάζει, δωσμένο σε σας από ψηλά.
Αλλά δεν χρειάζεται να σας πώ, αυτό που ήδη μόνοι σας,
ναι, μια φλογερή ευτυχία, στην καρδιά της καρδιάς σας, φέρετε.“
Θα ήθελα όλοι μας να ακουσουμε τα υπέροχα λόγια του ντομπελίστα, που μας επικαλούν από τον στόμα της Αθηνάς, να συγκεντρωθούμε στον Ναό και να γιορτάσουμε με Αγάπη την ευτυχία μας.
Διότι αν σας πώ πώς τελείωσε η ιστορία με τον "Πανηγυρικό" του 1913, θα καταλάβετε πόσο δίκιο έχω. Οι πατριωτικοί σύνδεσμοι της Πρωσίας τον θεώρησαν απαράδεκτο, διότι δεν παρουσίαζε ηρωικά τα είδωλά τους του 1813. Εγραψαν λοιπόν ένα γράμμα στον Καϊζερ και του ζήτησαν να απογορεύσει το θεατρικό. Το οποίο όντως κατέβηκε, και δεν ξαναπαίχτηκε ποτέ, ουτε και διαβάστηκε πια, μέχρι που πριν από δυο χρόνια το ανακάλυψα. Η πίεση των πατριωτικών συνδέσμων όμως ήταν μεγάλη όχι μόνο στις επιλογές των θεατρικών. Η Πρωσία εξοπλίζονταν σαν τρελή. Το 1914 ξέσπασε ο πόλεμος που κατέστρεψε οριστικά την ιστορία της Ευρώπης, και το όνειρο της Αγάπης που ξεστόμισε στην Αγια Σοφία του Βρότσλάβ η θεά Αθηνά κατέληξε σε εφιάλτη θανάτου δίχως τέλος, που διαρκεί ως σήμερα. Ο Μαξ Ραϊνχαρντ έλεγε ότι όλοι "οι πόλεμοι του αιώνα μας είναι η συνέχεια της Γαλλικής Επανάστασης, που δεν ολοκληρώθηκε". Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφοσύνη ήθελαν. Τονίζω τη λέξη "Αδελφοσύνη".
Ας αλλάξουμε την ιστορία τώρα. Και ας αφήσουμε τους επιστήμονες, καλλιτέχνες, όλους όσους θέλουν κατι να εκφράσουν για την επέτειο του 1821, να το εκφράσουν ελεύθερα. Συντηρητικοί, πατριώτες, σοσιαλιστές, εθνομηδενιστές, όλοι ανεξαιρέτως „ιερείς της Αθηνάς“ θεάς της Σοφίας, ας μιλήσουν. Η Επιτροπή να δώσει σε όλους ανεξαιρέτως μια φωνή, και να γίνει του χρόνου ενα αληθινό πανηγύρι Αγάπης και όχι αρχή πολέμου.
(* Στο κείμενο αναφέρει "Ναό της Γερμανίας", αλλά εγω το μεταφράζω συνήθως "Ναό της Ευρώπης", ή όπως ταιριάζει στην περίσταση)
