Pieśni oparte na poezji Josepha von Eichendorffa zostaną przedstawione w Oratorium Marianum Uniwersyta Wrocławskiego18 października o godzinie 19:30. Dlaczego jest do idealnym miejscem na te wydarzenie:
W 2014 roku w jednym z najpiękniejszych miejsc Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu stanął pomnik Josepha von Eichendorffa, będący wierną kopią tego, który stał w Parku Szczytnickim (wówczas Parku Scheitnigera) w latach 1911-1945. Rozpoczął się okres ponownego odkrywania bogatego dziedzictwa kulturowego stolicy Dolnego Śląska, dziedzictwa łączącego nie tylko Polskę z Niemcami, ale także Czechy z Austrią. Region ten stał się nie tylko po wojnie domem dla wybitnych artystów, takich jak Tadeusz Różewicz, Olga Tokarczuk, Wojciech Kilar czy Henryk Górecki, ale także od czasów renesansu dla poetów takich jak Martin Opitz, Andreas Gryphius, Angelus Silesius, Joseph von Eichendorff i Gerhart Hauptmann, aby wymienić tylko kilka nazwisk.
Die Universität Breslau | Leopold I im Kostüm von Acis (&Galatea) | Europa um 1700
Z tym dziedzictwem ściśle związany jest Uniwersytet Wrocławski. Został on założony w 1702 roku przez cesarza Habsburgów Leopolda I jako Academia Leopoldina, szkoła Jezuicka. Częścią tej szkoły, znajdującej się w budynku dzisiejszego Ossolineum, było Gimnazjum Św. Macieja, klasyczne (humanistyczne) katolickie gimnazjum dla chłopców w wieku od 10 do 18 lat, w którym uczyli się głównie niemieckojęzyczni, ale także polskojęzyczni uczniowie. W szkole tej, w latach 1801-1805 uczyli się także, pochodzący z przeważnie katolickiego Górnego Śląska, dwaj bracia Wilhelm i Józef von Eichendorff.
Najbardziej potrzebujący uczniowie tej szkoły mieszkali w konwikcie św. Józefa, budynku położonym pomiędzy uniwersytetem a Ossolineum, który około 2021 roku został pięknie odnowiony i w którym obecnie mieści się Muzeum Antropologiczne (Muzeum Człowieka).
Joseph von Eichendorff mit 21 | Das ehemalige St.Josephs-Konvikt | Das ehemalige St.Matthias Gymnasium
W swoim nieogrzewanym pokoju w tym konwikcie Józef z pasją czytał klasyków, takich jak Swetoniusz, Horacy i Homer: tam obudził się jego duch poetycki. Pierwsze wiersze Eichendorffa powstały we Wrocławiu: „Na wczesnym grobie naszego brata Gustawa” – napisany przez obu braci po śmierci ich młodszego brata wiersz, który ukazał się w „Schlesische Provinzialblätter” w 1803 roku.
Józef Karl Benedikt Freiherr von Eichendorff urodził się 10 marca 1788 roku na zamku w Łubowicach koło Raciborza. Był synem pruskiego oficera Adolfa Theodora Rudolfa Freiherra von Eichendorffa i jego żony Karoliny z domu Freiin von Kloch, pochodzącej ze śląskiej rodziny szlacheckiej, po której odziedziczyła zamek w Łubowicach. Katolicki ród
szlachecki Eichendorffów zamieszkiwał Śląsk od XVII wieku. Od 2000 roku w pobliżu ruin zamku w Łubowicach działa Górnośląskie Centrum Kultury i Spotkań (GCKiS) im. Eichendorffa, który podtrzymuje jego tradycję. W zamku tym Józef spędził najszczęśliwsze lata swojego dzieciństwa i młodości. W tym okresie większość Polaków mieszkała na obszarze wiejskim na Górnym Śląsku. Wielu rolników w rodzinnym majątku było Polakami, a Józef mówił w obu językach. Późniejsza utrata zamku, spowodowana trudnościami finansowymi rodziny, kształtowała duszę poety przez całe jego życie.
Schloss Lubowitz damals und heute | Die Sprachen in Nieder und Oberschlesien um 1905
Po 1805 roku Józef kontynuował naukę w Jenie i Heidelbergu, podróżował do Paryża i Wiednia, około 1813 roku brał udział w wojnach napoleońskich i około 1815 roku wrócił do Wrocławia.
W tym samym roku Uniwersytet Wrocławski stał się także areną ruchów studenckich (Vormärz,1815-1848). Tym studentom, którzy śpiewali piosenkę „Myśli są wolne” („Die Gedanken sind frei“), leżało również polskie powstanie na sercu. „Polska” – tak zatytułowane było pierwsze dzieło śląskiego pisarza Heinricha Laube (Szprotawa 1806 – Wiedeń 1884), jednego z najważniejszych bojowników okresu przedmarcowego, a zarazem członka wrocławskich grup studenckich. To także on odkrył w Lipsku geniusz młodego Wagnera, któremu dał libretto do opery pod tytułem „Kościuszko”!
Oratorium Marianum, założone w 1733 roku jako Oratorium Maryjne Kongregacji Łacińskiej, w 1815 roku stało się salą koncertową uniwersytetu. Tutaj studenci i muzycy łączyli romantyczne ideały z muzyką. Występowali tu tacy kompozytorzy jak Franz Liszt, Clara Wieck-Schumann, Nicoló Paganini, a później Henryk Wieniawski, Anton Rubinstein i Johannes Brahms.
W tym samym roku 1815 Joseph von Eichendorff poślubił swoją narzeczoną Luizę w kościele św. Wincentego (dziś Katedra Greckokatolicka pw. Świętych Wincentego i Jakuba) we Wrocławiu i mieszkał tam z nią do 1821 roku. Józef, któremu pisanie wierszy nie wystarczalo na życie, podjął pracę w Berlinie jako pracownik Wyższej Komisji Wojennej i w 1819 roku, po zdaniu egzaminu państwowego, został urzędnikiem Ministerstwa Kultury. Jego zadanie koncentrowalo się na sprawach ludności katolickiej w Prusach.
W 1821 roku opuścił na zawsze Wrocław i do końca życia pracował w Gdańsku, Królewcu i Berlinie. Oprócz pracy w charakterze urzędnika państwowego, nadal pisał. Jego nowele, takie jak „Z życia nicponia”, jego powieści, sztuki teatralne, ale przede wszystkim wiersze, inspirowały, jeszcze za jego życia, wielu ludzi w całej Europie. Ostatnie lata spędził będąc gościem księcia-biskupa wrocławskiego Heinricha Förstera w jego letniej rezydencji na zamku Johannesberg w Javorniku a zmarł na zapalenie płuc 26 listopada 1857 roku w Nysie, w wieku 69 lat. Tam spoczywa przy boku żony pod gładkimi kamiennymi płytami z marmuru śląskiego na cmentarzu w Nysie.
Nie ma chyba bardziej odpowiedniego miejsca na wieczór muzyczny poświęcony Josephowi von Eichendorffowi niż Oratorium Marianum we Wrocławiu. Jego poezja, charakteryzująca się tęsknotą za śląską ojczyzną, miłością do natury, głęboką wiarą chrześcijańską, a także legendami ludowymi czy opowieściami o wędrownych uczniach i muzykach, inspirowała wielu kompozytorów jak żadna inna romantyczna poezja. Rzeczywiście, po Goethem, wiersze Josepha von Eichendorffa służyły najczęściej pod oprawę muzyczną.
W 1839 roku Clara i Robert Schumannowie (Zwickau 1810 - Bonn 1856) wybrali dwanaście wierszy Eichendorffa, które Schumann w swoim najbardziej produktywnym roku, „Liederjahr” 1840, w cyklu pieśni „Liederkreis op.39” oprawił muzycznie. Z tego cyklu pieśni wyłania się słynna „Noc księżycowa” (Mondnacht).
W Wiedniu w 1889 roku, Hugo Wolf (Windischgrätz 1860 – Wiedeń 1903) skomponował także muzykę do serii wierszy Eichendorffa, zawierającej również pieśni studenckie. Szczególnie dobrze znane z nich są „Magia nocy”, „ Milcząca miłość ” i
„Wędrowny muzykant ”. Mniej znane są aranżacje Eichendorffa autorstwa Hansa Pfitznera (Moskwa 1869 - Salzburg 1949). Pomimo kontrowersyjnej biografii kompozytora z czasów narodowego socjalizmu, jego opracowania Eichendorffa uważane są przez wielu interpretatorów za jedne z najciekawszych.
Do programu dodana zostanie także pieśń Bolka von Hochberg (Zamek Książ 1843 - Szczawno Zdrój 1929). Dyrektor Królewskiego Teatru w Berlinie i założyciel Śląskiego Festiwalu Muzycznego w Görlitz sam był kompozytorem i autorem wielu pieśni.
Z tego powodu w 2022 roku stowarzyszenie Ars Augusta e.V. zorganizowało w Görlitz Międzynarodowy Konkurs Pieśni jego imienia. Wielu młodych artystów z Polski, Niemiec i innych krajów świata zostało laureatami lub finalistami i z nimi zostało zorganizowanych wiele recitali w regionie. Jeden z tych recitali pieśni odbywa się obecnie w Oratorium Marianum z udziałem barytonu Vincenta Kustersa i pianisty Charliego Bo Meijeringa z Holandii.
Program nosi tytuł „Nachtzauber” (Magia nocy)– piękna pieśń Hugo Wolfa zamykająca program. Pozostałe pieśni stanowią reprezentatywną antologię najpiękniejszych wierszy Eichendorffa.
W tym wyjątkowym miejscu, jakim jest Oratorium Marianum, przy magii poezji i muzyki Eichendorffa, międzynarodowa publiczność, starsi i młodsi, będą wspólnie celebrować to piękne śląskie dziedzictwo.
Wstęp na koncert jest wolny. Zbierane będą datki na Nagrodę Publiczności „Silesia” na najbliższą edycję Międzynarodowego Konkursu Pieśni „Bolko von Hochberg” (26-29 maja 2024 r. w Görlitz). Projekt finansowany jest przez Pełnomocnika Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów za pośrednictwem Działu Kultury Śląskiej w Muzeum Śląskim w Görlitz. Pomysł na koncert opracowała prezes Ars Augusta e.V., Wrocławianka i polsko-grecka sopranistka Eleni Ioannidou.
Przetłumaczenie z języku niemieckiego: Christine Ettrich
